Kryniczno
Pierwsza wiadomość o istnieniu osady Kryniczno, pochodzi z roku 1155. Dnia 23 kwietnia Papież Hadrian IV w bulli potwierdza własności biskupstwa wrocławskiego w tym i wieś Chitinchici identyfikowaną przez naukowców z Krynicznem.
W następnej bulli wydanej w roku 1245 przez Papieża Innocentego IV wymieniona jest wieś Crihncici lub Cihutici. K. Maleczyński identyfikuje wieś z Czerńczycami obecnie Krynicznem.
Nazwa Crihncici identyfikowana jest z Krincici – Krynici, skąd wywodzono zniekształconą nazwę w dokumentach tego okresu, gdy ludność polska nazywała swą osadę Kryniczno lub podobnie.
Wieś Crihncici identyfikowano z występującą w roku 1265 w dokumencie z dnia 28.08. wsią Czyruchicz. Z dokumentu tego wynika, że książe wrocławski Henryk III Piast sprzedaje biskupowi wrocławskiemu „kraj”położony koło Trzebnicy złożony z 11 łanów flamandzkich. Posiadała go matka księżna Anna jako wyposażenie wdowie. Książe sprzedaje też prawo wyszynku. Na tym terenie lokował biskup wieś Kryniczno na prawie niemieckim. Sciślej mówiąc, najprawdopodobniej nastąpiła zmiana lokacji polskiej na niemiecką.
Legenda podaje, że istniejący we wsi kościół założony został z inicjatywy św. Jadwigi, ale „Żywot św. Jadwigi” nie zawiera wzmianki o tej fundacji. Należy przyjąć, że kościół fundowało i wyposażyło biskupstwo wrocławskie, ale dokument o fundacji zaginął. Z zapisu w „Liber Fundationis Episcopatus Vratislawiensis” z roku 1300 wynika, że wieś biskupia prócz nazwy Crucicz posiadała nazwę Kapusta lub bardzo do niej zbliżoną. Na temat wyjaśnienia pochodzenia tej nazwy można snuć różne przypuszczenia.
Biskupia wieś posiadała 40 łanów ziemi wraz z mieszkańcami. Sołtys miał 13 łanów wolnych od świadczeń i karczmę. Kościół we wsi istniejący już uprzednio posiadał dwa wolne łany jako wyposażenie. Niestety nie posiadamy dokumentów o założeniu kościoła. Nie znane jest też imię proboszcza kościoła z roku 1300. Z początku XV wieku znany jest rejestr dochodów biskupstwa wrocławskiego sporządzony przez prokuraturę, tj. urząd biskupi.
Z rejestru dowiadujemy się że wieś Kryniczno – Kapusta posiadała na początku XV wieku dalej 40 łanów, probostwo posiadało 4 łany / zamiast uprzednio 2 /. Rolnicy posiadali po 1 łanie wolnym i mieli 31 łanów. Sołtys wsi miał tylko 4 wolne łany, pozostałe musiał sprzedać. W roku 1418 wieś znana jest pod nazwą Kappisdorf podobnie jak w roku 1444, cały czas jako dobro biskupstwa wrocławskiego. W roku 1444 książe w skutek powstałego sporu z biskupem zabrania biskupim urzędnikom sprzedaży soli. Wieś znajduje się w XV wieku często w sprzedaży, bądź jest celem zastawu. M.in. w roku 1418 biskup wrocławski sprzedaje roczny czynsz z kilku wsi w tym i z Kryniczna za 30 grzywien srebra, w roku 1448 przepisał biskup Piotr II kanonikowi Katedry wrocławskiej Mikołajowi Wolffowi 40 grzywien czynszu ze wsi.
Nie posiadamy bliższych danych jak odbiły się na wsi i okolicy wojny husyckie. Natomiast należy przytoczyć fakt, że w roku 1442 dnia 19 sierpnia wieś stała się miejscem negocjacji i podpisania dokumentu o zawieszeniu broni między Janem Koludskim przedstawicielem księcia wielkopolskiego i kasztelana oleśnickiego z jednej strony a przedstawicielami biskupa i kapituły we Wrocławiu wraz z przedstawicielami książąt legnicko – brzeskich i dowódców wojskowych z drugiej strony. Zawarte zawieszenie broni miało obowiązywać jeden rok, ale zostało zerwane w kwietniu następnego roku.
W roku 1462 jako sołtys wsi występuje Jakób, który został zasądzony przez sędziego dworu biskupiego we Wrocławiu na zapłacenie pół grzywny srebra na budowę, bądź remont ołtarza w katedrze wrocławskiej. Ze względu na postępujące zniszczenie starego kościoła drewnianego w roku 1532 ukończono budowę nowego kościoła murowanego. Brak jest danych o budowie świątyni w tym czasie, ale data 1532, która znajdowała się na zewnętrznej stronie murów nasuwała takie skojarzenie, nad to mijał okres trwałości poprzednio zbudowanego przed XIV wiekiem obiektu sakralnego. Przed Reformacją pobliska wieś Psary należała do parafii w Krynicznie. Gdy w roku 1538 mieszkańcy wsi Psary przeszli na protestantyzm, nie chcieli oni chować swych zmarłych na tutejszym cmentarzu katolickim. Również proboszcz katolicki nie był skłonny na cmentarzu chować protestantów. Psarzanie załatwili więc uzyskanie zezwolenia na założenie we wsi swej cmentarza i usytuowali go na piaszczystym wzgórzu. Za Sebastiana Hartmanna, kanonika katedry wrocławskiej, którego w Krynicznie zastępował tzw. Kuratus wynikały spory z protestantami z Psar, przybierające różne formy. Psarzanie postanowili zbudować własny kościół, ale nie mogli uzyskać zgody zwierzchnich władz administracyjnych we Wrocławiu, niechętny był temu i biskup wrocławski. Sprawa oparła się aż o cesarza Rudolfa II we Wiedniu, który udzielił wreszcie zezwolenia na budowę kościoła w Psarach. Starania czynił właściciel wsi Konrad von Dyhrn. Nowy kościół został wybudowany i otwarty dnia 11 X 1604. W roku 1638 kościół w Krynicznie był wizytowany. W roku 1654 na rozkaz cesarza rządowa komisja zamknęła kościół protestancki w Psarach. W roku 1707 w wyniku realizacji układu Altranstadzkiego zwrócono kościół w Psarach protestantom i tę datę należy uważać za moment odpadnięcia Psar od parafii w Krynicznie. W okresie Reformacji i Kontrreformacji kościół w Krynicznie znajdował się w rękach biskupstwa wrocławskiego.
Na początku XVII wieku Premonstratens Jerzy Scholz otrzymał parafię Kryniczno, którą zatwierdził legat papieski. Jerzy Scholz został opatem fundacji św. Wincentego zaś w roku 1612 został mianowany biskupem – sufraganem we Wrocławiu.[/one_half]
[one_half_last padding=”0 2em 0 0″]W roku 1653 walka o polskość w klasztorze trzebnickim osiągnęła swój szczytowy punkt. Niemieckie zakonnice popierane przez biskupa wrocławskiego usiłowały nie dopuścić do wyboru na przełożoną klasztoru polską kandydatkę. Polskie zakonnice popierał w imie gwarantowanej statusem wolności wyboru opat klasztoru lubiąskiego, przełożony ojców cystersów. Biskup groził klątwą. Właśnie wówczas proboszcz parafii w Krynicznie miał wywiesić zarządzenia biskupa w tej sprawie ale uchylał się od tego niemiłego obowiązku. Biskup Andrzej popierał Niemców, opat Arnold zaś Polaków. Spór musiał znowu rozstrzygać cesarz. W roku 1666 właścicielem wsi był rycerz Sachwitz, który sprawował też patronat nad kościołem. Do parafii należały wówczas kościoły w Mirosławicach, Kamionnej i Siedlakowicach, jak wynika z protokołu powizytacyjnego z tegoż roku. W roku 1690 w związku ze zwiększeniem się liczby katolików, w wyniku Kontrreformacji świątynia okazała się za ciasna. Przebudowano ją więc wydłużając o 12 łokci a po utracie kościoła w Łozinie przedłużono jeszcze raz o 18 łokci i poszerzono o 12 łokci w 1702. W ten sposób kościół był przerabiany dwukrotnie w latach 1690 – 1702. Kościół otrzymał piękne organy w roku 1746. Świątynia otrzymała wystrój barokowy. W roku 1778 we wsi udzielono 6 slubów, notowano 39 urodzeń i 41 zgonów. W roku 1810 w wyniku sekularyzacji zakonów i konfiskaty dóbr kościelnych na rzecz państwa pruskiego po przegranej wojnie z Napoleonem wieś po roku 1811 została sprzedana w prywatne ręce. W roku 1844 we wsi znajdowało się 31 domów, 249 mieszkańców, /64 protestantów/. Do parafii należały wsie: Psary, Kryszanowice, Kalina, Wielkie Raki, Rogoż, Świątniki Małe, i Szymanów. We wsi znajdowała się szkoła katolicka, wiatrak, cegielnia, browar i gorzelnia!!!. Obok wsi znajdowało się wolne sołectwo z 15 domami i 114 mieszkańcami /38 ewangelikami/.
W latach 1913 – 1916 kościół został poszerzony. Świątynia posiada wygląd zewnętrzny jako budowla neogotycka. Kościół jest od początku pod wezwaniem św. Stanisława. Księgi kościelne były prowadzone od roku 1750 do 1766. W roku 1929 we wsi mieszkało 267 katolików i 104 protestantów. W 1946 wieś nazywała się Kryniczno a stacja kolejki PKP nosiła nazwę Czerńczyce. Nazwa ta występuje na dawniejszych, powojennych wydawnictwach. Przytacza się ją też w Codex Diplomaticus Silesiae w dokumencie z roku 1155.
Wg. Lutscha obecny kościół pochodzi z XVI wieku. Świątynię budowano z surowej cegły. W nawie posiada ona kwadratowy chór. Dach jest mocno spadzisty. W narożnikach chóru i nawy znajdują się filary przyporowe. Na północnej ścianie brak okien, pozostałe są sklepione łukowato /ostrołuk/ nisza Najświętszego Sakramentu zamknięta jest tzw. Zwrotnym oślim łukiem, który wspiera się na kolumnach i jest ozdobiony kwiatami.
Malin
Wieś znana w roku 1414 pod nazwą Malen. W roku 1448 jako Mahlen. W roku 1414 we wsi było sołectwo. Właściciel dominium i sołectwa posiadał prawo wyższego sądownictwa. Znani właściciele wsi: Piotr Dirszkowic zmarł w roku 1414, synowie Piotra Nikiel i Heinz sprzedali majątek Malin wraz ze sołectwem i ogrodnikami osiadłymi na polskim prawie w roku 1439 H. Benewitzowi. Ow sprzedał całe dobro w roku 1448 Niklowi Mosche. Pięć grzywien czynszu ze wsi otrzymywali dzwonnicy katedralni we Wrocławiu.
W roku 1844 we wsi znajdowało się 31 domów, 348 mieszkańców /33 katolików/ szkoła, pałac, folwark, cegielnia majątku, 1000 owiec, wiatrak, olejarnia, cukrownia, browar i gorzelnia.
Ligota piękna
Wieś wymieniana w latach 1400 i 1406 jako Elgot, lokowana na prawie niemieckim. Znani właściciele wsi w roku 1400 Bartosz z Sokołowic. Był on też właścicielem wsi Wysoki Kościół i Wisznia Mała. Wymieniony sprzedał 4 grzywny czynszu dla altarzysty ołtarza w kościele w Trzebnicy. W roku 1406 znany jest właściciel wsi Jan z Sokołowic. Z Ligoty Pięknej pobierano czynsz w wysokości 3 grzywien i 3 groszy dla dzwonników katedry wrocławskiej.
W roku 1844 wieś posiadała 36 domów, 223 mieszkańców /21 katolików/, protestancką szkołę, pałac, folwark, wiatrak, cegielnię. Hodowano 900 owiec.
Szymanów
Pierwsza wiadomość o wsi pochodzi z roku 1295 i wymieniana jest jako Villa Simonis. Właściciel wsi miał na imię Szymon. Szymon darował na rzecz fundacji nowego ołtarza Wszystkich świętych w katedrze wrocławskiej młyn we wsi oficjałowi katedry Janowi Symonis. Ów Jan był synem znanego Simona Gallicusa, który w nagrodę za wierną służbę dostał od księcia część wsi i okolice nad Widawą do lokacji na prawie niemieckim. Szymon był też sołtysem wsi nad Widawą. W roku 1338 las znajdujący się koło wsi należący do księcia został wykarczowany i zamieniony na pole uprawne. W roku 1492 folwark posiada Hans Siedlitz znany z Kryniczna, który sprzedał tę wieś w tym roku Baltazarowi Schlieben.
W roku 1844 wieś liczyła 416 mieszkańców /47 katolików/ pałac, folwark, 82 domy, wiatrak, cegielnię; browar z gorzelnią, 900 owiec.
Rogoż
W roku 1251 występuje jako Rocos. Dokument z 11 listopada 1274 wymienia świadka dokumentu Piotra z Rogos.
W roku 1844 wieś posiada 30 domów, 234 mieszkańców /77 katolików/ pałac, folwark, wiatrak, browar i gorzelnie, hodowano 1000 owiec.
/Na podstawie badań R. Majchera, 1975 r./
[/one_half_last]